Dreaming of a white christmas – dromen dat alles klopt, al is het maar even

Dit jaar geen kerst van grote woorden. Grote woorden zijn er al genoeg. Kerst wil een schril contrast zijn, dicht Minke Zwaan, van sneeuw op de gewonde aarde. Ds. Aries van Meeteren droomt van een witte kerst.

Beste mensen,

Het is weer de tijd van het jaar waarin we samenkomen om te vieren dat we het Kerstfeest vieren. Voor veel mensen is dit een tijd van vreugde en blijdschap, van het samenkomen met familie en vrienden om te genieten van lekker eten en cadeaus.

Maar het Kerstfeest is meer dan alleen maar feestvieren. Het is ook de tijd om stil te staan bij het wonder van de geboorte van Jezus Christus, de redder van de wereld. Jezus werd geboren in een koude, donkere stal in Bethlehem, omringd door dieren en onderdakzoekende mensen. Maar ondanks de armoede en ellende van zijn geboorte, was Jezus de belichaming van licht en liefde.

ChatGPT

Zo. Zie ik al mensen fronsen?

Laat ik het maar toegeven. Dit waren niet mijn eigen woorden. Het zijn niet eens menselijke woorden. Wat ik net zei, is een tekst van een chatbot. Een wat? Een tool, flink gesponsord door Microsoft, die met kunstmatige intelligentie elke tekst uitpoept die je maar wilt hebben.

Kijk maar. Ik tikte alleen maar in: ‘Schrijf een kerstpreek’. En voilà:

Ik heb ChatGPT, zoals de website heet uitgeprobeerd na een journaalitem eerder deze maand. De verslaggeefster gaf nogal hoog op over de mogelijkheden. “Je kan het zo gek niet bedenken of het nieuwe programma kan het. Huiswerkopdrachten, e-mails, sollicitatiebrieven […] of bijvoorbeeld een nieuwe Harry-Potterroman schrijven die nog niet bestaat.”

Dus ik dacht: december is al druk zat, laat ik mezelf eens tijd besparen. Zeg het maar: is het voor herhaling vatbaar?

De kunstmatige intelligentie achter de site werkt met miljarden stukken tekst die op internet bij elkaar zijn geharkt. Daar zitten natuurlijk ook kerstpreken tussen. En ChatGPT presenteert daar een greep uit. In dit geval een selectie van de meest gebruikte zinnen uit kerstpreken. Eigenlijk een selectie clichés dus. Dat is wat je krijgt.

Pixabay (c)

Het klinkt daardoor al snel allemaal heel vertrouwd en bekend. Voorspelbaar. Dat kan fijn zijn. Kerst draait voor een belangrijk deel om wat je al had verwacht. Toch? Lekker knus, lekker gezellig? Lekker I’m dreaming of a white christmas. Dát. Of toch niet? Daarover straks veel meer. Eerst lezen we het bekende kerstverhaal uit Lucas.

In die tijd kondigde keizer Augustus een decreet af dat alle inwoners van het rijk zich moesten laten inschrijven. Deze eerste volkstelling vond plaats tijdens het bewind van Quirinius over Syrië. Iedereen ging op weg om zich te laten inschrijven, ieder naar de plaats waar hij vandaan kwam. Ook Jozef ging op weg om zich te laten inschrijven. Samen met Maria, zijn aanstaande vrouw, die zwanger was, reisde hij van de stad Nazaret in Galilea naar Judea, naar de stad van David die Betlehem heet, aangezien hij van David afstamde. Terwijl ze daar waren, brak de dag van haar bevalling aan, en ze bracht een zoon ter wereld, haar eerstgeborene. Ze wikkelde Hem in doeken en legde Hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in het gastenverblijf.
Niet ver daarvandaan brachten herders de nacht door in het veld, ze hielden de wacht bij hun kudde. Opeens stond er een engel van de Heer bij hen en werden ze omgeven door de stralende luister van de Heer, zodat ze hevig schrokken. De engel zei tegen hen: ‘Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen dat grote vreugde betekent voor heel het volk: vandaag is in de stad van David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Dit zal voor jullie het teken zijn: jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in doeken gewikkeld in een voederbak ligt.’ En plotseling voegde zich bij de engel een groot hemels leger dat God prees met de woorden: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor de mensen die Hij liefheeft.’
Toen de engelen waren teruggegaan naar de hemel, zeiden de herders tegen elkaar: ‘Laten we naar Betlehem gaan om met eigen ogen te zien wat er gebeurd is en wat de Heer ons bekend heeft gemaakt.’ Ze gingen meteen op weg, en troffen Maria aan en Jozef en het kind dat in de voederbak lag. Toen ze het zagen, vertelden ze wat hun over het kind was gezegd. Allen die het hoorden stonden verbaasd over wat de herders tegen hen zeiden, maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken. De herders gingen terug, terwijl ze God loofden en prezen om alles wat ze gehoord en gezien hadden, precies zoals het hun was gezegd.

NBV21 (c)

Kerstnacht

Zacht daalt de sneeuw op de gewonde aarde.
Heel even staat het voertuig stil.
Over de sporen die het achter heeft gelaten,
stuiven de glinst’rende vlokken. Schril

contrast: het tere witte kleed dat ze weven
en de donkere wolk die werelden scheidt.
Ongeacht dreiging is echter gebleven
de ster die haar fonkelend licht verspreidt.

Het straalt in ‘t verhaal dat van vrede vertelt,
begrepen door hen die haar zoeken.
Ze zijn de bewogen wakers in ’t veld,
zich niet storend aan wie haar vervloeken.

Minke Zwaan

Lieve mensen,

Juni was nog niet eens voorbij of ik zag op Facebook alweer de Christmas Countdown rondgaan. Hoera, nog 180 dagen en dan is het kerst! En dat terwijl het een zonnige maandag was, droog en met een graad of 18 op de thermometer.

Ik weet niet of mijn chef bij Rijnmond die aftelklok op Facebook ook volgt, maar al van de zomer ging er een mailtje rond, dat wie vrij wilde rond de feestdagen dat binnen een paar weken moest aangeven. Anders zou de afdeling planning het rooster niet rond krijgen.

En ook de tuincentra moeten in juni al druk zijn geweest met de kerstdagen. Tenminste, in Sliedrecht verschenen in augustus de eerste dozen met kerstbomen, kersthuisjes en feestverlichting. Het kan niet anders of er moeten daar draaiboeken voor klaar liggen.

Wij bij Rijnmond in ieder geval wél, zeker met kerst. Zodat onze kijkers en luisteraars precies krijgen wat ze verwachten. Compleet met de welbekende belletjes tussen de reclames door. En ongetwijfeld hebben ook veel gezinnen zo’n kerstdraaiboek: gourmetten op eerste kerstdag en naar de familie op tweede kerstdag. En uiteraard naar de kerstnachtdienst van de Kerk met de Beelden. Elk jaar min of meer hetzelfde. Handig. Je weet wat je krijgt.

Pixabay (c)

Maar is dat ook wat we zoeken? Of laat de kerst-beleving zich uiteindelijk toch niet echt plannen?

Wat mij altijd weer opvalt – zeker op social media – is hoe mensen vaak zéggen dat ze zo ontzettend opzien tegen alle drukte. Terwijl ze zich er toch ook elk jaar weer voluit in storten. Gewoon omdat het zo hoort? Of zoeken ze ook wat? En zo ja, wat dan? Het ultieme kerstgevoel? Maar wat is dat? Gezelligheid, hapje, drankje, een versierde boom?

Als ik de kersthits en films moet geloven hoort er bij kerst zeker ook sneeuw. “Let it snow, let it snow, let it snow.” Een kerst hoort wit te zijn, zingen de liedjes.

Bij mijn ouders thuis stonden elk jaar dezelfde kerstliedjes op. Engelse Carrolls, Marco Bakker en het Residentie kerkkoor, en natuurlijk de Damrakkertjes. En nóg als ik die liedjes hoor, krijg ik een instant-kerstgevoel. Nostalgie. Geen liedjes over sneeuw, maar wel Hoe leit dit kindeke, hier in de kou. Het is pas later dat ik kennismaakte met de meer Sky-Radioachtige Kersthits.

Vaak lijken al die kersthits een beetje op elkaar. Geluidsbehang op de achtergrond. En toch: vandaag wil ik één kerstklassieker speciaal onder de aandacht brengen. En u kent ‘m allemaal: I’m dreaming of a white christmas.

Het is een nogal opvallend kerstlied op de radio. Allereerst natuurlijk omdat de originele uitvoering zo beroerd klinkt. Het lied van Bing Crosby is hoorbaar nog uit de tijd van de opwind-grammafoon. En wat geluidstechnici er ook aan doen, het is net of het geluid door een oude telefoon komt.

Misschien dat de plaat daarom inmiddels wegzakt in de lijstjes van spotify en plaats maakt voor meer recentere Kersthits. Maar in de top 100 allertijden van beste kerstliedjes staat I’m dreaming of a white christmas nog altijd op nummer 13.

Maar het gaat mij natuurlijk niet alleen om hoe het lied klinkt. Ik kom erop vanwege die droom van een witte kerst, die we al zo lang niet meer hebben gehad en waarvan het statistisch steeds onwaarschijnlijker wordt dat we hem ooit nog eens gaan beleven. Of hooguit in Intratuin waar alle kerstbomen zijn bespoten met kunstsneeuw.

Pieter Brueghel de Oudere (Kunsthistorisches Museum Vienna)

Wat is er eigenlijk zo mooi aan een Hollandse witte kerst? Of sneeuw in het algemeen? Vanwege de leuke Breugheliaanse plaatjes? Van sleetje rijden en sneeuwballen gooien? Kinderpret? Omdat het zo’n mooi decor geeft als je naar buiten kijkt? Vast. Een witte kerst als pure nostalgie, ‘just like the ones we used to know’. Zo van: vroeger, dát waren nog eens kerstfeesten.

Maar als ik naar de cijfers van het KNMI kijk hebben we sinds de 20ste eeuw maar negen keer een compleet witte kerst gehad. Ook vroeger was de kerst niet perse wit. Ik vind zelf die droom van die witte kerst uit dat lied vooral mooi omdat voor mij die sneeuw eigenlijk een beeld is, een symbool voor het onvoorspelbare, het onbeheersbare. En misschien daarmee ook wel voor hoop. Daarom vind ik het ook zo mooi dat wit de kerkelijke kleur van kerst is.

Pixabay (c)

Kijk: je kunt een boom optuigen, mooie cadeaus kopen, alles voor de gourmet in huis halen. Maar het kerstgevoel zelf is niet te koop. Dat warme gevoel van vrede, noem ik het maar even. De gezelligheid kan zomaar bar tegenvallen. Of je zit lekker warmpjes bij elkaar en in je achterhoofd hoor je de gasmeter tikken. Of je denkt: de cadeaus liggen nu wel onder de boom, maar geen idee waar ik de volgende maand de rekeningen van moeten betalen. En op tv zie je hoe ze kerst vieren in de schuilkelders in Oekraïne. En dat schrijnt. Zorgen, angst, verdriet, ze laten zich niet tegenhouden. Ook niet met kerst.

En dán die droom van een witte kerst. Sneeuw met kerst is iets zeldzaams geworden in ons land. Momenten dat alles op zijn plaats valt zijn dat ook. Dat ‘ene’ wat kerst 2022 zou kunnen uittillen boven voorgaande kerstvieringen laat zich niet plannen. Je kunt een hoop zelf doen, maar sneeuw – om dat beeld weer te gebruiken – valt niet te regelen. Ja, je kunt sneeuwkanonnen aanzetten, maar dat is toch niet het echte werk.

Pixabay

Sneeuw met kerst staat voor mij voor het gevoel, de ervaring dat alles even klopt. Een ervaring die niet te maken is. Momenten van geluk laten zich niet afdwingen. En toch kan er sneeuw vallen. Zo maar. En dus blijven we als het ware dromen van een witte kerst, van dat ene wat alles betekenis geeft. En natuurlijk hoeft dat niet perse met kerst. Zulke momenten kunnen ons het hele jaar door overkomen. Maar kerst is misschien wel een mooi moment voor het levend houden van de droom, van het verlangen.

Dat zit eigenlijk ook allemaal in I’m dreaming of a white christmas. Maar op een wat onverwachte manier misschien. De Amerikaanse liedjesschrijver Irving Berlin maakt het lied vermoedelijk al in 1937. Hij woont in New York, waar de kerst vaak wit is, maar dat jaar zit hij voor zijn werk in Beverly Hills. Geen vlokje sneeuw te bekennen. Negen jaar ervoor is op kerstmorgen zijn zoontje gestorven. Irving junior was nog maar een paar weken oud. Sindsdien is kerst voor Berlin geen dag van gezelligheid, maar van een gang naar het kerkhof. Is het voor zijn zoontje dat hij van een kerst droomt zoals hij die van vroeger kent?

Irving Berlin en zijn Ellin Mackay (foto uit de jaren ’20)

Een paar jaar later, in 1940, raakt Berlin betrokken bij het maken van een musicalfilm, Holiday Inn. Hij schrijft en componeert de liedjes. En ook White christmas krijgt er een plek in. De filmopnames zijn nog maar een maand bezig als op 7 december de Japanse marine Pearl Harbor aanvalt en de Verenigde Staten betrokken raken bij de Tweede Wereldoorlog. Filmster Bing Crosby zingt White christmas kort daarop live op de radio. En dát moment geeft dat persoonlijke lied van Berlin, over de kerstdagen van weleer, meteen nóg een dimensie, van een droom van vrede, te midden van de net uitgebroken oorlog.

De film Holiday Inn komt uit in 1942 en is een enorme hit. En White christmas komt uit als single en staat 11 weken op nummer 1. Een schot in de roos, vooral ook voor soldaten die ver van huis dromen van een witte kerst, zoals ze die van vroeger kennen. En elke winter in die oorlogsjaren verkoopt de plaat als een tierelier. Maar niet alleen dan. Uiteindelijk groeit de plaat uit tot de best verkochte single aller tijden met 50 miljoen verkochte exemplaren. En als we er alle covers bij tellen zijn er van het lied naar schatting 100 miljoen platen verkocht.

I’m dreaming of a white christmas is met die geschiedenis voor mij een lied dat niet zozeer droomt van een witte kerst, maar van betere tijden. Van tijden van heling, licht en vreugde die zich niet laten afdwingen. Het is een lied dat gaat over momenten die we zoeken, die we misschien proberen te scheppen – en dat moeten we vooral blijven proberen – maar die, zo ervaren we allemaal van tijd tot tijd, ons zo vaak ontglippen. Want zo maakbaar blijkt geluk niet te zijn.

Misschien is kerst wel een mooi moment om hardop te zingen dat die tijden toch kunnen aanbreken. Ook al zien we er nog niets van. Dat de hemel toch kan opengaan. Dat er engelen op ons pad kunnen komen die ons vrede toezingen.

Zoals ooit in die velden van Efrata bij Bethlehem, in dat eeuwenoude verhaal dat we misschien nog wel vaker hebben gehoord dan dat lied van Bing Crosby. Dat verhaal van dat overvolle Bethlehem, waar geen plaats meer was, maar waar toch, ongedacht, een plek was voor dat jonge zwangere stel. Waar te midden van de bezetting door het Romeinse leger ineens die boodschap van vrede klonk. Er veranderde niets. En toch was er die hoop die al vervlogen leek. Toch was er licht in het donker. Toch was er de belofte dat ondanks alles dingen anders zouden gaan worden. Dat er nieuwe kansen zouden komen. Hoe dan ook.

Pixabay (c)

Iets van die droom van vrede klinkt ook door in dat inmiddels grijsgedraaide lied van Crosby. Niet alleen in het lied zelf, maar in alle dromen van soldaten wereldwijd die in die oorlogsjaren dat lied op de radio hoorden. Een lied over een witte kerst, over dat ene moment waarop alles op zijn plek valt en alles héél wordt. Al was het maar even. En wij zingen het mee. Ook dit jaar weer.

Ondanks alles wat we plannen, wat we in gang zetten, hebben we niet alles in onze hand. We krijgen niet alles voor elkaar. Maar kerst zingt dat we tegemoet gekomen kunnen worden, wie weet waar vandaan. Dat de hemel open kan gaan. Dat het ooit beter wordt. Dat er sneeuw kan vallen. Dat we ons, ook al is het maar even, héél kunnen voelen.

En elk jaar met kerst houden we ons dat weer voor. En nee, het is nog geen vrede. De wereld is nog altijd geen paradijs. Maar de droom staat. De droom geeft richting. We zoeken en proberen. En soms vallen er ineens, op een volkomen onverwachte manier de dingen op zijn plek. Al is het maar even. Als we het willen zien. Als we ervoor open staan.

Pixabay (c)

Kerst is daarmee voor mij het feest van de droom van licht als het buiten op zijn donkerst is. Van de droom van vrede, terwijl er oorlog is, van de kinderlijke onschuld die de schuld van machthebbers ontmaskert. Kerst als het feest van de eenvoud tegen alle overdaad, van het ongedachte tegen het planbare. Van sneeuw op de gewonde aarde die het hemels geflonker weerspiegelt: het schril contrast uit het gedicht van Minke Zwaan. Als droom die laat zien dat het kán. De droom van de herders, de wakers in het veld die zich niet storen aan wie het licht vervloeken.

Ik wil ons graag deze kerst toewensen dat we open blijven voor het onvoorspelbare, het onplanbare, dat we vasthouden aan de hoop, de vrede, aan de droom van een witte kerst.

Aries van Meeteren

Tags: , , , ,

Related posts

Comments are currently closed.

Top