Regiodag 2017 – vrijheid bezingen en bevragen

‘Mandela, show us the way to freedom’, zingt het koor Kioso Kyuwenda op zaterdagochtend tijdens de regiodag in het kerkje in Oud-Beijerland. Een aanstekelijk lied, met woorden die blijven hangen. Want vrijheid is het kernwoord tijdens deze viering van 125 jaar vrijzinnigheid in de Hoeksche Waard.

Ubuntu
Het koor wijdt ons in in de wereld van ubuntu, een Afrikaanse humanistische filosofie, waarin het draait om relaties tussen mensen onderling. Ubuntu leert dat wij anderen nodig hebben om mens te kunnen zijn. Ubuntu draait om verbinding als weg naar vrijheid.

Kioso Kyuwenda en zijn energieke dirigent Boaventura Gouveia steken ons aan. We klappen mee en op het einde kunnen maar weinig mensen blijven zitten. Wat een geweldige start van de dag!

Laurens ten Kate
Na de uitstekende lunch van lunchcafé ‘Zonder meer’, verplaatsen we ons naar Smit Klassiek. We krijgen koffie tussen schitterende oldtimers en verdiepen we ons vervolgens in ‘De blinde vlek van de markt: nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme’, zoals de titel luidt van een lezing van Laurens ten Kate.

De locatie vormt een toepasselijk decor. Het nagemaakte winkelplein in het museum is nep, een beeld, maar het beeld doet wél iets met ons. Het bevestigt ons misschien wel in het denken dat het vroeger allemaal beter was: de samenleving, de vrijzinnigheid. Want we zijn iets kwijt en hoe krijgen we dat terug?

Vreemde vrijheid
Laurens ten Kate steekt van wal met een verhaal over Albert Camus. De Franse filosoof hield in 1954 een lezing in Den Haag over vrijheid. Vrijheid is voor Camus iets dat we zelf ‘scheppen’. Vrijheid is niet iets natuurlijks, maar iets vreemds. Het is omgekeerd ook voorwaarde voor het scheppen zelf.

Die dubbelheid keert meerdere keren terug in het verhaal van Ten Kate. Wie vrij is, schept een wereld maar wordt tegelijkertijd door die wereld gegrepen. Dat geldt ook voor zinzoekers. En zinzoekers, dat zijn wij allemaal. Onze tijd kent geen van buiten aangereikte zin meer van de traditie. We moeten zelf op zoek naar onze waarheid, ons houvast, onze troost. En de zin die we scheppen is ook nog eens tijdelijk.

Zeepbellen
Ten Kate illustreert dat met een schilderij van Millais (1886), getiteld Bubbles. We zien een jongen bellen blazen. Hij is zo gebiologeerd door de bellen dat hij er helemaal in op gaat. Die zeepbellen die staan voor wat wij scheppen aan zin. Voor een tijdje bestaan ze, worden we erdoor geboeid. En dan spatten ze weer uit elkaar en blazen we weer nieuwe.

We blazen allemaal onze eigen bellen. Maar we blazen niet in ons uppie. We blazen samen. We steken ons rietje in elkaars zeepbakje, we kunnen naar elkaars bellen kijken, we hoeven niet alles uit ons zelf te halen. Dat is, denk ik, wat de vrijzinnigheid te bieden heeft in deze verwarrende tijd waarin iedereen op zoek is.

‘Vrije markt’
Het neoliberale marktdenken staat daar haaks op. Het geloof in de vrije markt probeert ons ervan te overtuigen dat we wel allemaal op onszelf staan, dat we aan het roer van ons eigen leven staan en dat we moeten excelleren, concurreren, renderen. Dat we alleen waardevol zijn als we productief zijn – een ‘rendemens’.

Het neoliberalisme presenteert dit geloof als een natuurwet, als een gegeven waaraan we nu eenmaal onderworpen zijn. De markt maakt helemaal niet vrij, maar wordt tot een nieuw soort tirannieke god, terwijl we ons nu juist al zeker 2500 jaar aan het bevrijden zijn van dat soort goden! Die bevrijding bracht ons vrijzinnigheid, een geloof in vrijheid dat afrekent met dwingende goden. Zonder sturende goden, komt de mens aan het roer te staan. En dat is, zegt Laurens ten Kate, de vrijzinnige conditie.

Discussie
Nu is dat zelf scheppen van zin, zeepbellen blazen, niet alleen maar een fijne bezigheid. Dat blijkt wel in de discussie na afloop. Onze zeepbellen spatten steeds uiteen. Waar vinden we nog houvast? Wat biedt nog troost? Durven we ons nog over te geven aan het beeld dat we zelf hebben geschapen? Of lukt ons dat niet meer zo goed, nu filosofen het spel hebben ontmaskerd?

Gek dat we religie wel hebben leren zien als spel van de verbeelding, maar de vrije markt niet. Terwijl die markt toch ook een bedenksel is, een schepping, een zeepbel. Het marktdenken regeert de zorg, het onderwijs en hier en daar ook de kerk, zo vertelt gespreksleider Eric Cossee. Hij weet van kerken waar de diensten zijn afgeschaft omdat ze niet renderen.

Vrijzinnigheid is nodig om af te rekenen met de vrije-marktgod. Vrijzinnigheid kan ons leren dat het niet alleen maar draait om het almaar meer willen hebben, maar om zijn. Niet alleen om het ik-zijn, maar om het samen-zijn. Samen leven, samen zorgen, samen zoeken. Elkaar inspireren. En daar komt toch weer het woord ubuntu om de hoek. We hebben anderen nodig om mens te zijn. ‘Show us the way to freedom’!

Aries van Meeteren

Tags:

Related posts

Comments are currently closed.

Top