De Kerk met de Beelden bestaat 135 jaar. Een uitgelezen moment voor een boeiende lezing! Op 15 mei a.s. komt Gé Vaartjes vertellen over het leven van schrijver Godfried Bomans (1913-1971). Vaartjes heeft onlangs een kloeke Bomansbiografie geschreven met de rake titel ‘Vleugelman’.
Het woord ‘Vleugelman’ is ontleend aan een gelijknamig sprookje van Bomans. Het drukt haarfijn het gevoel uit dat we iets zijn kwijtgeraakt wat we nooit meer zullen terugvinden, misschien wel iets dat er nooit is geweest. In het sprookje maakt de hoofdpersoon uiteindelijk vleugels om te ontsnappen aan de dagelijkse tredmolen en dan maar zelf naar de hemel op te stijgen.
Querido (c)
Velen van mijn generatie kennen Bomans waarschijnlijk vooral van ‘Erik of het klein insectenboek’, de beschrijving van een droom van de negenjarige Erik Pinksterblom. Vlak voor een schooltoets klimt hij in een enorm schilderij en maakt in die wereld kennis met tal van insecten. Het boek is inmiddels toe aan zijn 60ste druk. En ik ken Bomans ook van het boekje Pieter Bas, mijn naamgenoot.
BN-er avant la lettre
Generaties vóór mij herinneren ongetwijfeld ook zijn vele tv-optredens, waarin hij als een BN-er avant la lettre opviel met zijn lichte humor, milde ironie en bedachtzame wijsheid. Een aantal hoogtepunten is nog terug te zien op YouTube. Neem nou de schitterende overpeinzingen die hij ten beste gaf tijdens een reis naar Rome. Hij staat daarin onder meer stil bij het (katholieke) geloof. Om een stukje te citeren:
Kunnen we zonder de oude zekerheden? We moeten wel. Er is geen keus. We kunnen niet meer terug, namelijk. In het oude klimaat stond alles vast. Men wist het, dat wil zeggen: het kerkelijk leergezag wist het. En het kerkelijk leergezag is ootmoedig geworden en is terechtgekomen in de algemene twijfel die het klimaat van deze wereld is. Vroeger stond het orthodoxe leergezag onder een glazen stolp. Daar buiten was alles onzeker, aangevreten door scepsis. En dat glas van die stolp is gebroken. En het geloof staat in de vrije luchtstroom van de twijfel. En wij moeten leren te leven in die nieuwe damkring. En vroeger… Kijk, dat evangelie was langzamerhand overwoekerd door regels, dogma’s, voorschriften, liturgische dingen, processies. En onder dat klimop zitten die woorden. Overwoekerd, maar ze zijn er. Maar het gaat niet om het klimop, het gaat om die woorden. En het ging tot nu toe te veel om het klimop. Ik zou me kunnen voorstellen dat Christus op aarde kwam en dat filmpje zou zien wat u net hebt afgedraaid, ik ben ervan overtuigd dat hij in de verste verte niet zou herkennen dat dit een gevolg is van zijn woorden. Deze processie, die mannen met die vaandels, hij zou het niet herkennen. En ik geloof dat Christus veeleer ons zou herkennen. In dat kaler worden, in dat soberder worden en vooral in dat onzekerder worden. En die ootmoed, ja, die twijfel. Dat is de zuurstof waarin wij ademen. We moeten leren daarin te ademen. Wat niet betekent dat mijn hart niet uitgaat naar die oude gelovigen. Daar heb ik echt mee te doen. Die zien dat allemaal in elkaar donderen. En die zeggen het was allemaal zo zeker. En waar zijn we nou? Werkelijk, mijn hart gaat naar… Maar we kunnen niet terug, we kunnen helemaal niet terug.
Ik herken er het thema in dat Bomans met Michel van der Plas verder uitwerkte in het boekje ‘In de kou’, dat integraal is te vinden op dbnl.nl. Bomans antwoordt op de vraag of het geloof uit zijn jeugd eigenlijk wel ‘echt’ was: “Ik weet het niet”, zegt hij. “Het kan ook zijn dat het iets gezamenlijks is geweest, waarbij de persoonlijke confrontatie met de waarheid geschuwd werd. Dat kwam niet te pas. Iedereen ‘deed’ het gewoon, omdat er zoveel vormen waren waarin je kruipen kon.”
Bomans dacht geregeld na over het geloof. Hij schrijft in Elsevier: “Ik weet niet wat God is en het leven wordt steeds raadselachtiger. Niemand weet het trouwens meer. Maar juist dit niet weten en die vraag ook open houden, dat is precies de dampkring, waarin God op dit ogenblik leeft.” Hij merkt op dat God ondanks dat hij niet bestaat toch in ons midden is. Alleen niet meer in de kerk. De mystiek heeft zich verplaatst naar de wetenschap, die steeds ‘neveliger’ wordt en ‘waar een huiver klinkt’ die we gewend waren elders te beluisteren. Een rake observatie.
Ik kan blijven citeren uit Bomans. Zandrie Albada wees ons in een overdenking al op kapelaan Determeijer: “Toen hij jarig was, boden wij hem een snoepje aan. Kapelaan Determeijer vatte het snoepje aan en legde het naast zich op de lessenaar. Daar lag het. ‘Voor de zondag,’ sprak hij, ‘door de week snoepen wij niet.’ Kijk, kijk. En hoog in de hemel sloeg God zijn boek open, sleep zijn potlood en schreef daarmee, na het puntje even tussen de lippen bevochtigd te hebben, de correcte mededeling: ‘Kapelaan Determeijer heeft een snoepje terzijde gelegd.’”
Maar Bomans laat ons niet alleen lachen om anderen. Bomans zou Bomans niet zijn als hij niet ook een spiegel voorhoudt. Geloven is altijd meer dan denken over het geloof, zegt hij ergens. En twijfelen appelleert alleen aan het intellect. Voor hem is twijfel daarom “een fase waar men doorheen moet om óf tot een totale verwerping te komen óf tot een nieuw en anders aanvaarden. […] Wie daartussen blijft theologiseren loopt het gevaar het spel voor de knikkers aan te zien.”
(c) Wikipedia
Reden genoeg om te komen luisteren naar de lezing van Gé Vaartjes over de ‘vleugelman’ Bomans op 15 mei in restaurant Kampanje. Maak kennis met de man achter de publieke Bomans die we zagen op tv, de tragische dolende ziel die in een onttoverde wereld hunkerde naar liefde en warmte. Een man met een zelden gepeilde diepgang en een even zelden gepeild gemis. Ik sluit af met woorden van Zandrie Albada: ‘Misschien zal de bespreking en de toelichting op de biografie door de heer Vaartjes ertoe bijdragen dat er een grondige herwaardering plaatsvindt van het werk van Godfried Bomans.’
Aries Pieter Bas van Meeteren
Datum: Donderdag, 15 mei 2025
Locatie: : Restaurant Kampanje, Troelstrastraat 5, Hardinxveld-Giessendam
Aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur
Toegang vrij.