Wel eens gehoord van het boekje ‘Bijbel in een uur’? Het is een uitgave van het Nederlands Bijbelgenootschap dat in elke achterzak past, met daarin zo’n veertig ‘verhalen die je meenemen door de hele Bijbel.’ En het kost je, de titel zegt het al, een uurtje om het hele boekje door te lezen. Maar het kan nog (veel) bondiger.
Op Facebook gaan tal van grappig bedoelde plaatjes rond over de essentie van de Bijbel. Zoals een icoon-achtige Jezus die een boek vasthoudt. In plaats van een Α en Ω vinden we daar een slogan die de hele Bijbel zou moeten samenvatten: ‘Don’t be a d#ck’. Een variant is de ‘Pocket Bible’ met daarin de tekst: ‘Don’t be an #sshole.’
Kern
Inderdaad, ‘kernachtige’ teksten. Maar zijn ze ook de kern? Voor mij versmallen ze de Bijbelse boodschap teveel tot ‘goed leven’, tot ethiek. Is de Bijbel niet ook een boek over iets wat daaronder ligt? Een boek over geloven of vertrouwen? Maar waar baseer je dat vertrouwen op als je naar het journaal kijkt en er zo weinig lijkt te zijn wat vertrouwen wekt?
Iemand noemde eens ‘en toch’ de kortste samenvatting van de Bijbel. Wie ‘en toch’ zegt, kent de ongemakkelijke waarheid, weet van de grenzen van het bestaan. En tegelijk houd je met ‘en toch’ vast aan de hoop dat het anders kan, dat er andere mogelijkheden zijn. ‘En toch’ ziet het donker én speurt naar licht. Als ‘fluisterhoop’.
‘En toch’ is de houding van wie zelf blijft nadenken en zich niet gek laat maken door de waan van de dag. ‘En toch’ heeft bijna iets profetisch. Theoloog Bas van Iersel omschrijft er zelfs God mee: “tegenwoordige, geen naam, geen adres, geen beeld, geen gezicht, maar toch tegenwoordige, overal en altijd, nooit en nergens, en toch” (Andante amoroso, Amsterdam 1994).
Religieuze ervaring
‘En toch’ kom ik ook tegen in het boek Ecospiritualiteit van religieus humanist Hans Alma. Zij zet er nog iets naast: ‘Wat als’. Ook bondig. En inspirerend, wat mij betreft! Wat als’ zet ons op het spoor van iets ongedachts dat alle kaarten anders schudt. Een ‘zien soms even’ waar je ogen van gaan twinkelen.
Alma spitst het ‘wat als’ met name toe op plotselinge ervaringen waarin ons ik even oplost en we ons onderdeel voelen van een groter geheel. ‘Wat als’ is dan de verkorte benaming van een religieuze ervaring. Een geraakt worden door iemand, door iets, wie weet waar vandaan. De ongeneeslijke zieke dichteres Lieke Marsman overkomt het als ze op de Veluwe wandelt, vertelt ze in de Volkskrant (1 februari 2025):
Mensen zeggen vaak dat het op zulke momenten voelt alsof alles verbonden is, alles één, of alles nu. Dat zijn mooie beschrijvingen, maar ik heb toch het idee dat het concepten zijn die we er later opplakken. Als ik echt naar dat pure gevoel moest gaan, zou ik zeggen dat het was alsof de wereld op dat moment mijn wanhoop beantwoordde. Door er te zijn. […] De wereld was er op dat moment voor mij. Als een soort vriend.’ […] Het leek alsof de pijn werd beantwoord met iets wat zachter was. Dat klinkt heel vaag. Maar het voelde heel echt. Ik heb maar een handvol openbaringen meegemaakt, maar omdat het zo echt voelde, voel ik die een half jaar later nog steeds. Ik weet iets wat ik niet kan bewijzen; dat is geloof. En ik geloof dat ik dat gevoel van die verzachting weer opnieuw kan ervaren als ik weer op die allerlaagste plek van rouw en pijn zit. [Alsof] bewustzijn en geest de fundamentele krachten in het universum zijn. Ik voel daar wel voor.
Mijn vermoeden is dat dit soort fluisteringen van iets dat groter is dan wijzelf ten grondslag liggen aan alle heilige teksten. ‘En toch’ en ‘wat als’ zijn daar misschien wel de meest kernachtige samenvattingen van. Of zijn het twee zijden van dezelfde medaille? Als twee pijlers van vertrouwen op basis waarvan we misschien kunnen proberen om geen #sshole te zijn?
Aries van Meeteren